*******संतोष जाधव ******
मेंदूतील स्मरणप्रक्रिया बाबतNew
➖➖➖➖➖➖➖➖
स्पष्ट करण्याच्या संशोधनासाठी टिम बिल्स, ग्रॅहॅम कॉलिनग्रीज तसेच रिचर्ड मॉरिस या तीन ब्रिटिश शास्त्रज्ञांचा या वर्षीचा मज्जाविज्ञानातील संशोधनासाठी 'युरोपीअन ब्रेन रिसर्च फाऊंडेशन'द्वारे देण्यात येणारा १० लाख युरोंचा प्रतिष्ठेचा न्यूरोसायन्समधील नोबेलच्या तोडीचा 'ब्रेन प्राईज' पुरस्कार नुकताच देण्यात आला.
मेंदूतील स्मरणप्रक्रिया ही मेंदूतील मज्जापेशींमधील अभिक्रिया तसंच मेंदूतील रसायनांवर आधारित असल्याचं या शास्त्रज्ञांच्या संशोधनातून दिसलं आहे. स्मरणप्रक्रियेत दोन मज्जापेशींत निर्माण होणाऱ्या विशिष्ट प्रकारच्या बंधांमुळे स्मरणकोष घट्ट होतात, असं निरीक्षण या शास्त्रज्ञांनी संशोधन सादर करताना नोंदवले. मेंदूतील विशिष्ट भागात स्मरणकोष साठविले जातात, असा आजवरचा समज होता पण या स्मरणगाठी नेमक्या कशा बांधल्या जातात, ही प्रक्रिया या शास्त्रज्ञांनी अचूक उलगडली आहे.
स्मरणकोषांच्या नोंदीमुळे मेंदूची रचना बदलते व ती सतत बदलत असते असं लंडनमधील 'नॅशनल इन्स्टिट्युट ऑफ मेडिकल रिसर्च'च्या टिम बिल्स याचं मत आहे आणि हे बदल मज्जापेशींच्या साखळीत घडतात, असं आता या शास्त्रज्ञांनी सिद्ध केलं आहे. आश्चर्य म्हणजे, या संशोधनाची सुरूवात ४० वर्षांपूर्वी टिम व त्यांचे विद्यार्थी सहकारी तेरजे लोमो यांच्यासह नॉर्वेतील छोठ्या संशोधन संस्थेत झाली. मेंदूतील स्मरणप्रक्रियेवर संशोधन करताना प्रयोगशाळेत गुंगी दिलेल्या सशांच्या मेंदूतील मज्जापेशींच्या अभ्यासात टिम व तेरजे लोमो यांना तेव्हा आढळून आलं की दोन मज्जापेशी स्मरणप्रक्रियेत चेतविल्या जातात, त्यावेळी त्यातील बंध अधिक दृढ होत जातात. मेंदूतील स्मरणक्रियेदरम्यान मज्जापेशींचे बंध दृढ होतात, हा निष्कर्ष ब्लिस व लोमो यांनी सर्वप्रथम सप्रमाण सादर केला.
आपण शिकल्यामुळे अनेक गोष्टींचे आपल्याला आकलन होते; पण आकलन होताना नेमक्या कुठल्या क्रिया आपल्या मेंदूत घडतात याचा उलगडा करताना या 'जाणून' घेण्यामुळे म्हणजेच आकलन प्रक्रियेदरम्यान काही जैवरासयिनिक प्रक्रिया घडतात का, याचा शोध घेण्याचं काम इंग्लंडमधील एडिंबरा विद्यापीठात शास्त्रज्ञ डॉ. मॉरिस यांनी सुरू केलं. आठवणी मेंदूत साठविल्या जाताना त्या घटनेशी निगडीत दृकश्राव्य माहिती मेंदूत साठविली जाते व ती कायमस्वरूपी तसंच जीवनभरासाठी आपल्या मेंदूत साठविली जाते, असा निष्कर्ष डॉ. मॉरिस यांनी काढला.
दरम्यान, ब्रिस्टॉल विद्यापीठात संशोधन केलेल्या प्रा. ग्रॅहॅम कॉलिनग्रीज या संशोधकाने स्मरणप्रक्रियेत मज्जापेशीतील बंध घट्ट होत असताना त्यात एन एम डी ए या प्रथिनरूपी विशिष्ट रासायनिक रेणूंचा सहभाग असल्याचं सिद्ध करून दाखविलं आहे. या रासायनिक रेणूंचा सहभागात दोन मज्जापेशीदरम्यान आढणाऱ्या सोडियम पोटॅशियम रेणूंचाही महत्त्वाचा वाटा असल्याचं सिद्ध करण्यात आलं. मेंदूतील गुंतागुंतीच्या स्मरणप्रक्रियेत रसायनांचा सहभाग असल्याचं सिद्ध करणारं संशोधन
करण्याची प्रेरणा ब्लिस व लोमो यांच्या मज्जापेशीवरील मूळ मूलभूत संशोधनातून मिळाली असल्याचं नमूद करत या संशोधनामुळे मानवी स्मरणशक्तीचं कोडं उलगडण्यात यश आल्याचं मत प्रा. ग्रॅहॅम कॉलिनग्रीज यांनी व्यक्त केलं आहे.
मेंदूतील स्मरणकोष साठविण्यासाठी मज्जापेशी तसेच मज्जापेशीतील बंध निर्माण होण्यासाठी लागणाऱ्या रसायनांची एकत्रित प्रक्रिया काय असते, याचं स्पष्टीकरण डॉ. मॉरिस यांनी त्यांच्या संशोधनाद्वारे सादर करून स्मरणकोषांच्या साठवणीचं कोडं उलगडून दाखवलं आहे. या सर्व शास्त्रज्ञांच्या एकत्रित प्रयत्नांमुळे मेंदूतील स्मरणकोषांच्या निर्मितीचे रहस्य स्पष्ट होण्यात मदत झाली आहे. त्याचबरोबर मानवजातीस शाप ठरणाऱ्या ऑटिझम, स्किझोफ्रोनिया, ताण, नैराश्य तसेच एपिलेप्सी यासारख्या विकारांवर प्रभावी उपाय करता येणं आता शक्य होणार आहे
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा